نوشته ها
مایع مغزی نخاعی چیست؟
مایع مغزی نخاعی چیست؟
مغز و نخاع دو اندام حیاتی بدن در سیستم عصبی مرکزی است که بهوسیله ساختارهای متفاوتی محافظت میشوند. مایع مغزی نخاعی یکی از این ساختارها است. این مایع از ترکیبات مشابه پلاسما با غلظتهای متفاوت تشکیل شده و بهوسیله سلولهای اپیتلیومی تمایزیافتهای در مغز ترشح میشود. این سلولها روی شبکهای از مویرگهای منفذدار مغز قرار دارند و دیواره بطنها را تشکیل میدهد. ترکیبات پلاسما از مویرگ وارد سیتوپلاسم سلولهای اپیتلیومی شده و پس از تغییر غلظت به فضای بطنی ترشح میشود.
این مایع در بطنها و بافت عصبی مغز، فضای زیرعنکبوتیه مغز و نخاع، و کانال مرکزی نخاع جریان دارد و موادغذایی، متابولیتهای زائد، فاکتورهای رشد و انتقالدهندههای عصبی را بین این بخشها منتقل میکند. به علاوه گلبولهای سفید این مایع از نورونها و یاختههای پشتیبان دستگاه عصبی در برابر پاتوژنها محافظت میکند. در نهایت کل مایع مغزی-نخاعی سیستم عصبی مرکزی از سینوسهای وریدی سخت شامه به جریان خون برمیگردد.
مایع مغزی نخاعی چیست؟
«مایع مغزی-نخاعی» (Cerebrospinal fluid | CSF) مایعی شفاف، بیرنگ و شبیه پلاسمای خون است که در بطنهای مغز، فضای زیرعنکبوتیه مننژ و کانال مرکزی نخاع جریان دارد. این مایع ترکیبی از پروتئین، سدیم، گلوکز، پتاسیم، کلر، کلسیم، اوره و آب با اسمولاریتی تقریبی ۲۹۵ mOsm/L و pH = ۷٫۳ است. در هر دقیقه ۰٫۴ تا ۰٫۳ میلیلیتر از این مایع در مغز ترشح میشود و حجم کل این مایع در سیستم عصبی یک فرد بالغ بین ۹۰ تا ۱۵۰ میلیلیتر است. این مایع بهوسیله شبکه کوروئیدی در بطنها ترشح شده و از سیاهرگهای زیرعنکبوتیه وارد جریان خون سیاهرگی میشود. این مایع به انتقال نوروتراسمیترها در سیستم عصبی مرکزی، انتقال متابولیتهای زائد و مواد سمی به سیاهرگها و دفاع از مغز و نخاع در برابر پاتوژنها کمک میکند.
مایع مغزی نخاعی از کجا ترشح می شود؟
مایع مغزی نخاعی بهوسیله بافت تمایزیافتهای به نام شبکه کروئیدی در دیواره بطنهای جانبی (در نیمکرههای مخ)، سقف بطن سوم (بین تالاموس راست و چپ) و بطن چهارم (پشت پل مغزی) ترشح میشود. سطح این بافت از تعداد زیادی برآمدگی انگشتی به نام «ویلی» (Villi) تشکیل شده که محل ترشح CSF است. هر ویلی از سه بخش سلولهای اپندیمال، لایهای از نرمشامه و مویرگهای منفذدار تشکیل میشود.
سلولهای اپندیمال گروهی از یاختههای پشتیبان در مغز هستند که غشای پایه آنها به آستروسیتها متصل است. این سلولها با اتصال محکم به هم وصل شده و روی مویرگهای منفذدار شبکه کوروئیدی قرار میگیرد. «مژکهای» (Cilia) سطح لومنی (آپیکال) سلولهای اپندیمال به حرکت CSF در بطن کمک میکند. مویرگهای جلویی شبکه کروئیدی بطنهای جانبی و سوم خون سرخرک کروئیدی قدامی و مویرگهای پشتی این شبکهها خون سرخرگهای کروئیدی جانبی و میانی پشتی را دریافت میکند. شبکه کروئیدی بطن چهارم خون سرخرگهای مخچهای پایین را دریافت میکند.
صفحه اینستاگرام مرکز فوق تخصصی مغز و اعصاب نورون اصفهان
پلاسمای خون بر اساس فشار هیدروستاتیک از منافذ مویرگها در شبکه کوروئیدی بطن جانبی وارد سلولهای اپندیمال شده، در این سلولها غلظت ترکیبات آن تغییر کرده و بهوسیله انتقال فعال یا انتشار تسهیل شده از سلولهای اپندیمال به فشای بطنها ترشح میشود. پمپهای سدیم-پتاسیم، کلر و بیکربنات یونها و از سیتوپلاسم این سلولها به بطنها منتقل میکند. بیکربنات از ترکیب آب و دیاکسید کربن بهوسیله آنزیم انیدراز در سلولهای اپندیمال سنتز میشود. انتقال یونها با تغییر فشار اسمزی و انتقال آب از آکوآپورینهای (AQP1) غشای این سلولها به بطن همراه است.
مایع مغزی-نخاعی از «فورامن مونرو» (foramen Monroe) وارد بطن سوم و با عبور از «کانال آبی سیلویوس» (Aquaduct Sylvius) از بطن سوم وارد بطن چهارم میشود. بخشی از CSF از مسیر باریک «اوبکس» (obex) وارد کانال مرکزی نخاع شده و بخشی از آن از «فورمان مگندی» (foramen Magendie) و دو «فورامن لوسکا» (foramen Luschkas) وارد فضای زیرعنکبوتیه مغز و نخاع میشود.
مایع مغزی نخاعی نخاع
فضای زیرعنکبوتیه نخاع بزرگتر از مغز است و نیمی از حجم کل CSF سیستم عصبی مرکزی را در خود جای میدهد. این لایه از فورامن مگنوم تا دومین مهره خاجی (S2) نخاع را از ستون فقرات جدا میکند. حجم فضای عنکبوتیه همسطح اولین یا دومین مهره کمری تا دومین مهره خاجی (L1/L2-S2) افزایش یافته و لومبار سیسترن را تشکیل میدهد. این بخش از ستون فقرات بهترین محل استخراج CSF در انجام آزمایشات پزشکی است. این مایع از فضای زیرعنکبوتیه به مننژ مغز منتقل شده و از سینوسهای وریدی سختشامه به جریان خون برمیگردد.
نوبت دهی اینترنتی کلینیک تخصصی و فوق تخصصی مغز و اعصاب نورون